یبوست، تشخیص، علت و اقدامات خانگی برای کنترل و درمان آن

یبوست یکی از شکایات شایع در میان مردم است و معمولاً به صورت دفع سخت، دشوار، نامنظم و ناکامل صورت می‌گیرد. از آن‌جایی که دامنه‌ی اجابت مزاج و حالت‌های دفع مدفوع بسیار گسترده است، توصیف دقیق یبوست آسان نیست. علم پزشکی، یبوست را به صورت اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته و یبوست شدید را اجابت مزاج کمتر از یک بار در هفته در نظر گرفته است. زیرا بیشتر انسان‌ها حداقل سه بار دفع مدفوع هفتگی دارند، اما تعداد دفعات به ‌تنهایی ملاک کافی برای تعریف دفع نرمال مدفوع نیست و تعداد حرکات روده‌ای در روز یا هفته می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد.
به طور کلی تعداد حرکات روده با افزایش سن کاهش می‌یابد. اکثر بزرگسالان اجابت مزاج بین سه الی ۲۱ بار در هفته دارند که کاملاً طبیعی در نظر گرفته می‌شود. الگوی اجابت مزاج روزانه فقط در کمتر از نیمی از مردم جهان دیده می‌شود. علاوه بر این، بسیاری از افراد دارای اجابت مزاج نامنظم هستند و هر روز تعداد حرکات روده‌ای یکسانی ندارند.
برخی افراد بدون مبتلا بودن به یبوست هم ممکن است فقط هفته‌ای دو بار دفع مدفوع بدون مشکل داشته باشند. حالت دیگری نیز وجود دارد که ممکن است فرد همین حداقل سه بار دفع متناوب مدفوع را در هفته داشته باشد، اما از فشاری که هنگام دفع به عضلات کف لگن و مقعد وارد می‌شود ابراز ناراحتی کند. احساس پری در مقعد، تخلیه‌ی ناکامل مدفوع و مدفوع سفت از دیگر علایم ابتلا به یبوست است. یبوست وقتی مزمن می‌شود که حرکات روده‌ای غیر طبیعی و عبور مشکل مدفوع برای چند هفته یا بیشتر ادامه پیدا کند. اگرچه یبوست گاه به گاهی در میان مردم متداول‌تر است اما بسیاری از مردم یبوست مزمن را نیز تجربه می‌کنند و در معرض عوارض ناشی از آن قرار می‌گیرند.
به دلیل ناآگاهی و اطلاعات ناکافی وقتی فرد از یبوست شکایت می‌کند، پزشک مجبور به پرسیدن سوألات دقیق‌تری در مورد مشکل بیمار است تا متوجه شود منظور بیمار واقعاً همان کلمه‌ای است که به کار می‌برد. با این حال ارزیابی میزان سفتی و سختی مدفوع توسط پزشک بدون معاینه‌ی انگشتی مشکل خواهد بود.
شکل ظاهری، حجم، میزان سفتی و قوام مدفوعی که خارج می‌شود تا حد زیادی به فاصله‌ی زمانی عمل دفع قبلی بستگی دارد. مدفوعی قطعه‌ای کوچک و سفت با سرعت کمتری نسبت به مدفوع شل و روان یا مدفوع حجیم، درون روده حرکت می‌کند.
با وجود این‌که یبوست یک بیماری و اختلال گوارشی شایع در نظر گرفته شده است اما بسیاری از مردم به چشم بیماری به آن نگاه نمی‌‌کنند و خیلی راحت از کنار آن می‌گذرند. یبوست می‌تواند مبدأ و منشأ بسیاری از اختلالات و مشکلات بعدی در ناحیه‌ی مقعد باشد. با این حال برخی خانواده‌ها از همان زمان کودکی با تأکید بر اجابت مزاج روزانه‌ی فرزندشان و کنترل آن به کودک‌شان آموزش داده‌اند که تأخیر یا اختلال در دفع مدفوع موضوعی نگران‌کننده است. از طرفی یبوست می‌تواند منشأ روانی داشته باشد، برخی افراد به دلیل خجالت از دست‌شویی رفتن در جمع یا محل کار، عمل دفع مدفوع خود را به تأخیر می‌اندازند و احساس دفعی که در مقعد ایجاد شده است را با نادیده گرفتن، سرکوب می‌کنند. همین بی‌توجهی به عمل دفع باعث فاصله افتادن بیشتر بین دو اجابت مزاج اخیر خواهد شد و بدین صورت مدفوع ساعات طولانی تری را درون روده باقی مانده و سفت و خشک‌تر می‌شود. به همین سادگی خود فرد برنامه‌ی یک اختلال را در بدن می‌چیند و اجرا می‌کند. علایم یبوست شامل:

• درد پایین شکم؛
• حرکات روده‌ای کم؛
• زور زدن حین اجابت مزاج؛
• مدفوع سفت و سخت یا در قطعات کوچک و گلوله‌ای؛
• خونریزی از مقعد؛
• حس تخلیه ناقص پس از اجابت مزاج؛
• ناراحتی در ناحیه شکم؛
• نفخ شکم، گاهی اوقات اتساع شکم؛
• اسهال گاه به گاهی به علت انسداد روده بزرگ توسط مدفوع سخت.

علت یبوست

از لحاظ تئوری یبوست می‌تواند از عبور آهسته‌ی غذا در هر قسمتی از روده به وجود آید، اما یبوست معمولاً با جنبش آهسته‌ی مدفوع در روده بزرگ ایجاد می‌شود. یبوست می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد که در ایجاد آن نقش دارند. رژیم غذایی کم‌فیبر و عادات تغذیه‌ای و رفتاری غلط و کم‌تحرکی شایع‌ترین علت یبوست در جهان محسوب می‌شود. البته اختلال در حرکات روده‌ای یا عملکرد راست‌روده و مقعد ناشی از اختلال در اعصاب دستگاه گوارش یا مصرف برخی داروها نیز بی‌تأثیر نیست. یبوست همچنین می تواند با اسهال متناوب ایجاد شود. برخی از علل شایع یبوست عبارتند از:

• تغییر در رژیم غذایی یا فعالیت‌های معمول روزانه؛
• خوردن مقدار زیادی از محصولات لبنی؛
• اختلالات اشتها؛
• سندرم روده تحریک پذیر (سیکل اسهال یبوست معمولاً در سندرم روده‌ی تحریک پذیر (IBS) رخ می‌دهد.)؛
• اختلال عصبی مانند بیماری پارکینسون و یا اسکلروز متعدد؛
• مصرف ناکافی آب و فیبر در رژیم غذایی؛
• استفاده بیش از حد از ملین‌ (مصرف بیش از اندازه از ملین‌های گیاهی مانند روغن کرچک و سنا می‌تواند در حرکات طبیعی روده بزرگ اختلال اساسی ایجاد کند.)؛
• دوران قاعدگی و بارداری (سطح بالایی از هورمون استروژن و پروژسترون در دوران قاعدگی و بارداری ممکن است منجر به یبوست شود. یک مورد از هر پنج زن باردار دچار یبوست بارداری می‌شود.)؛
• اختلال عصبی و عضلانی در دستگاه گوارش (بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، اسکلرودرمی، انسداد کاذب روده، بیماری هیرشپرونگ، بیماری شاگاس و سرطان یا تنگی روده بزرگ می توانند عملکرد عضلات و اعصاب روده بزرگ را دچار اختلال کنند.)؛
• بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی (برخی از بیماری‌های مغز و نخاع از جمله بیماری پارکینسون، ام اس و آسیب های نخاعی ممکن است منجر به یبوست شود.)؛
• مقاومت در برابر احساس دفع مدفوع (برخی از مردم به دلیل هموروئید یا شقاق اجابت مزاج را به تأخیر می‌اندازند.)،
• فشار روانی و استرس؛
• اینرسی کولون (اینرسی کولون یک بیماری با علت نامشخص و وضعیتی است که در آن اعصاب یا عضلات روده بزرگ به طور طبیعی کار نمی‌کند. در نتیجه، محتویات روده بزرگ نمی‌تواند کامل تخلیه شود. مصرف بی‌رویه ملین‌ها نیز ممکن است در اینرسی کولون نقش داشته باشد.)؛
• اختلال هورمونی (از جمله کم‌کاری غده تیروئید و افزایش هورمون پاراتیروئیدی (با افزایش میزان کلسیم در خون) می توانند منجر به یبوست شوند.)؛
• اختلال عملکرد کف لگن (اختلال عملکرد کف لگن به صورت انسداد یا تأخیر خروج مدفوع با علت ناشناخته است که در آن عضلات لگن و اطراف مقعد قادر به فعالیت طبیعی خود نیستند. این عضلات برای اجابت مزاج بسیار مهم هستند.)؛
• داروهای ضد درد مخدر مانند کدئین و اکسی کدون؛
• داروهای ضد افسردگی مانند آمی‌تریپتیلین و ایمی پرامین؛
• داروهای ضد تشنج مانند فنی‌توئین و کاربامازپین؛
• مکمل‌های حاوی آهن؛
• داروهای مسدوده کننده کانال کلسیم مانند دیلتیازم و فدیپین؛
• آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم مانند هیدروکسید آلومینیوم و کربنات آلومینیوم؛
• سرطان روده بزرگ.

اقدامات خانگی درمان و کنترل یبوست

در مراحل اولیه‌ی ابتلا به یبوست می‌توان با چند راه‌کار ساده به رفع آن کمک کرد. اگرچه این درمان‌ها قطعی نیست و در صورت تداوم یبوست باید به صورت اساسی پس از پیدا شدن علت اصلی آن درمان شود. این اقدامات که در پیشگیری از یبوست هم مؤثر هستند شامل:

• نوشیدن دو تا چهار لیوان آب اضافی در روز؛
• مصرف مایعات گرم، چای کم‌رنگ یا قهوه در حد یک فنجان روزانه به خصوص در صبح؛
• تغذیه‌ی سالم (یک رژیم غذایی متعادل و خوب حاوی مقدار زیادی فیبر است. فیبر یک ماده گیاهی غیر قابل هضم است که می‌تواند به حجیم و نرم شدن مدفوع در روده و دفع آسان آن کمک کند، منابع غنی از فیبر شامل میوه‌ها (به خصوص آلو، انجیر،انگور، کشمش)، سبزیجات، حبوبات (به خصوص لوبیا)، نان سبوس‌دار و غلات است.)؛
• مصرف روغن گیاهی زیتون و دانه‌ی سویا همراه با غذا؛
• مصرف عسل طبیعی روزانه؛
• خودداری از مصرف بیش از حد شیرینی‌ها و غذاهای چرب و روغنی؛
• کاهش مصرف شیر و محصولات لبنی؛
• حداقل ۳۰ دقیقه ورزش روزانه‌ی منظم؛
• خوردن صبحانه‌ی کامل؛
• وعده‌ی شام سبک و کم‌حجم؛
• رفتن به دستشویی به محض احساس دفع مدفوع؛
• تنظیم ساعت دفع مدفوع در یک زمان خاص (بعد از صبحانه بهترین زمان برای اجابت مزاج است)؛
• مصرف ملین ضعیف در صورت نیاز مانند هیدروکسید منیزیم (مصرف بیش‌تر از دو هفته از مسهل یا ملین نیاز به تجویز و تأیید پزشک دارد.).

تشخیص علت یبوست

یبوست می‌تواند علامتی از یک بیماری گوارشی دیگر در فرد باشد. تشخیص حاد (شروع اخیر) یا مزمن (طولانی‌مدت) بودن یبوست بسیار مهم است. یبوست حاد به دلیل احتمال وجود یک بیماری جدی با علت زمینه‌ای (برای مثال، تومورهای روده بزرگ) نیاز به ارزیابی فوری دارد. یبوست مزمن نیز در صورت همراهی با نشانه‌های نگران‌کننده مانند خونریزی مقعدی، درد شدید شکمی و گرفتگی عضلات، تهوع و استفراغ و از دست دادن غیر ارادی وزن، درد شدید هنگام اجابت مزاج و یبوست طولانی‌تر از دو هفته نیاز به بررسی اورژانسی دارد.
پزشک ابتدا با کنکاش علایم و نشانه‌های بیمار شدت بیماری را بررسی می‌کند و بر اساس آن اقدام به درمان یا تصمیم به تست‌های تشخیصی دیگر می‌گیرد. شرح حال دقیق باید در تمام بیماران مبتلا به یبوست گرفته و معاینه فیزیکی انجام شود. اطلاعات دقیق از سوابق سایر بیماری‌ها، مصرف داروها و دیگر نشانه‌ها می‌تواند به تشخیص سریع‌تر علت یبوست کمک کند. برای مثال، اگر اجابت مزاج دردناک باشد احتمالاً مشکلی در دریچه‌ و خروجی مقعد وجود دارد. اگر مدفوع کم حجم باشد، می‌تواند از فقدان فیبر در رژیم غذایی ناشی شود. اگر بیمار مجبور است مدفوع را با زور و فشار زیادی دفع کند، ممکن است اختلالی در عملکرد عضلات کف لگن وجود داشته باشد.
بسیاری از آزمون‌های تشخیصی می‌تواند برای ارزیابی یبوست استفاده شود. اغلب بیماران تنها به چند آزمایش اساسی نیاز دارند و آزمون‌های تخصصی‌تر دیگر برای افرادی که یبوست شدید دارند یا اختلال یبوست‌شان به آسانی به درمان جواب نمی‌دهد، استفاده می‌شود. در کمتر از پنج درصد بیماران مبتلا به یبوست، بیماری آن‌قدر شدید می‌شود که دفع مدفوع خیلی طولانی شده و فرد برای دفع آن هم نیاز به کمک پزشک دارد. این افراد باید تحت بررسی دقیق‌تر و تست‌های تخصصی‌تری مانند اندازه‌گیری زمان عبور مواد درون روده، تست‌های بررسی عملکرد عضلات کف لگن با شیوه‌های مختلف قرار گیرند. این تست‌ها و بررسی‌ها شامل:

• معاینه‌ی انگشتی

پزشک ممکن است طی یک معاینه بالینی، بیماری عامل یبوست (برای مثال، اسکلرودرمی) را شناسایی کند. معاینه مقعد با انگشت می‌تواند به کشف تنگی مقعد کمک کند و همچنین پری مقعد نشان‌دهنده مشکلی در عضلات کف لگن و اطراف مقعد است. احساس پری شکم طی لمس اثبات می‌کند که یبوست فرد شدید است. در صورت پیشرفت یبوست ممکن است فرد از علایم دیگری چون درد و خونریزی مقعدی نیز شکایات کند که در آن صورت به معاینات دقیق‌تر مقعدی و سیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی برای بررسی انسداد در روده بزرگ و حتی بیوپسی روده نیاز می‌شود.

• آزمایش خون

با وجود دور از ذهن بودن ولی آزمایش خون در ارزیابی بیماران مبتلا به یبوست مناسب است. در موارد خاص آزمایش خون هورمون تیروئید (برای تشخیص کم‌کاری تیروئید) و کلسیم (برای کشف اختلال پاراتیروئیدی) ممکن است مفید باشد.

• باریم انما با رادیوگرافی اشعه ایکس

رادیوگرافی با اشعه ایکس شکم به تشخیص وجود مقادیر زیادی مدفوع در روده بزرگ و بررسی شدت یبوست کمک می‌کند. باریم انما یک روش تشخیصی با اشعه ایکس است که در آن باریم مایع را از طریق مقعد وارد راست روده و روده‌ی بزرگ می‌کنند. پس از عکسبرداری طبیعی یا غیر طبیعی بودن تمام قسمت‌های روده را از روی عکس گرفته شده بررسی می‌کنند. تومور و تنگی دریچه از جمله اختلالاتی است که می‌تواند با این آزمون شناسایی شود.

• آزمون سرعت حرکت روده

برای بررسی سرعت حرکت روده از اشعه ایکس استفاده می‌شود. در این روش می‌توان زمان حرکت مواد غذایی از بلع تا دفع را تخمین زد. برای این آزمایش فرد کپسول دارای تکه‌های کوچک پلاستیکی‌ای که توسط اشعه ایکس دیده می‌شود را می‌بلعد. کپسول ژلاتینی در دستگاه گوارش حل شده و قطعات پلاستیکی در روده کوچک پخش می‌شود. بعد از ۵ الی ۷ روز، با عکسبرداری اشعه ایکس از شکم تکه‌های پلاستیکی موجود در نقاط مختلف روده‌ی بزرگ شمارش می‌شوند. در افراد سالم، تمام قطعات پلاستیکی با مدفوع دفع و هیچ تکه‌ای در روده بزرگ باقی نمی‌ماند. مکان رویت شدن قطعات پلاستیکی می‌تواند به تشخیص نوع مشکل کمک کند. بدین صورت که تکه‌های موجود در سراسر روده بزرگ نشان می‌دهد که عضلات یا اعصاب روده بزرگ به درستی کار نمی‌کنند که نمونه‌ای از اینرسی کولون است. تجمع تکه‌های پلاستیکی در راست‌روده نشان‌دهنده‌ی اختلالی در عضلات کف لگن است.

• دفکوگرافی

دفکوگرافی یک روش اصلاح شده‌ی آزمون باریم انما است. در این روش، یک خمیر ضخیم باریم را از طریق مقعد وارد راست روده می‌کنند. سپس هنگام دفع باریم خمیری از شکم فرد عکسبرداری با اشعه ایکس می‌کنند تا روند حرکتی مدفوع در راست روده و مقعد را کامل بررسی کنند. این روش به تشخیص اختلالات ساختاری موجود در روده بزرگ یا مشکلات عضلانی مقعد کمک می‌کند.

• دفکوگرافیMRI

دفکوگرافیMRI جدیدترین آزمون برای ارزیابی دفع مدفوع و اختلالات آن است. این روش شباهت زیادی به دفکوگرافی باریم دارد با این تفاوت که هنگام دفع و اجابت مزاج به جای استفاده از اشعه ایکس از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده می‌شود. اما به دلیل پر هزینه بودن این روش فقط در مراکز درمانی خاصی انجام می‌شود.

• تست آنورکتوم

بررسی آنورکتوم که یک آزمون تکمیلی دفکوگرافی است برای ارزیابی عملکرد عضلات و اعصاب مقعد و راست روده انجام می‌شود. در این روش یک لوله قابل انعطاف، با قطر حدودی یک هشتم اینچ را از طریق مقعد وارد راست روده می‌کنند. سنسور داخل لوله میزان فشاری که توسط عضلات مقعد و رکتوم تولید می‌شود را اندازه‌گیری می‌کند. در این حین از بیمار خواسته می‌شود تا به صورت ارادی عضلات مقعد خود را منقبض کند تا میزان فشار وارده هنگام دفع مدفوع تخمین زده شود. هنگامی که عملکرد این عضلات دچار اختلال شود، جریان مدفوع مسدود شده و در نتیجه باعث یک وضعیت مشابه به اختلال عملکرد اعضاب کف لگن ایجاد می‌شود.

درمان یبوست

پزشک پس از تشخیص قطعی علت ایجاد یبوست در فرد، درمان لازم و مؤثر را آغاز می‌کند. یکی از اهداف درمان یبوست، اجابت مزاج دو الی سه روز در میان بدون زور زدن است. معمولاً یبوست در مراحل اولیه به توصیه‌های درمانی رژیم غذایی پر فیبر و مصرف مایعات فراوان جواب داده و کنترل می‌شود. ممکن است پزشک برای بررسی روند درمان و کنترل میزان توجه بیمار به نکات پیشنهادی از او بخواهد که برای یک الی دو هفته هر مواد غذایی را که مصرف کرده با ذکر مقدار آن یادداشت کند و یک لیست غذایی مصرفی تهیه کند. یبوست‌هایی که به دلیل کندی حرکت روده‌ای به وجود آمده‌اند نیاز به درمان دارویی جدی و حتی جراحی دارند. در این افراد درمان دارویی را برای دو الی سه ماه با تجویز انواع ملین‌ها و پسیلیوم و شیاف بیزاکودیل امتحان می‌کنند، اگر درمان‌های ارائه شده تأثیرگذار نبود فرد کاندید جراحی می‌شود. یبوست‌های ناشی از عوارض دارویی را با تغییر یا تعویض داروها و استفاده از داروهای جدیدتر با عارضه‌ی کمتر کنترل می‌کنند.
گزینه‌های درمانی یبوست شامل:

• فیبرِ غذایی

فیبرِ غذایی، مسهل و حجم دهنده‌ی طبیعی برای درمان یبوست است. بهترین راه برای اضافه کردن فیبر به رژیم غذایی افزایش مقدار میوه‌ها و سبزیجات است به صورتی که پنج وعده میوه یا سبزیجات را در رژیم غذایی روزانه قرار گیرد. هر وعده‌ی آن شامل یک میوه بزرگ مانند سیب، گلابی، موز، پرتقال، یک تکه بزرگ از خربزه یا آناناس، دو میوه کوچک‌تر مانند آلو، یک فنجان میوه‌های کوچک مانند انگور، توت فرنگی، تمشک، گیلاس و یک قاشق غذاخوری میوه خشک است. فیبر یک ماده‌ی ساخته شده توسط گیاهان است که دستگاه گوارش انسان قابلیت هضم آن را ندارد. فیبر یکی از مهره‌های اصلی در درمان یبوست است. بسیاری از انواع فیبر به جذب و حفظ آب در روده کمک می‌کند. فیبر علاوه بر حجیم کردن مدفوع با نگه داشتن آب در خود مدفوع را نرم می‌کند. هم‌زمان با افزایش میزان فیبر رژیم غذایی، توصیه می‌شود که مقدار آب مصرفی روزانه نیز از حد عادی بیشتر شود. فیبر در کنار آب فراوان می‌تواند به درستی درون روده ایفای نقش کند. از طرفی آبی که به همراه فیبر از بدن دفع می‌شود فرد را در معرض کم‌آبی قرار نمی‌دهد.
افزایش گاز (نفخ) یک عارضه جانبی شایع از رژیم‌های غذایی با فیبر فراوان است. نوعی باکتری موجود در روده می‌تواند فیبر را هضم کند و عمل هضم فیبر توسط باکتری با تولید گاز روده‌ای همراه است. با وجود این‌که توان باکتری‌ها برای هضم فیبرهای مختلف متفاوت است اما تمامی منابع فیبری می‌توانند منجر به تولید گاز و ایجاد نفخ با شدت‌های مختلف در فرد شوند. جالب اینجاست که باکتری‌های موجود در روده‌ی هر فردی نسبت به فرد دیگر قادر به درجات متفاوتی از هضم یک نوع فیبر هستند. در نتیجه ممکن است فردی به سرعت با خوردن یک میوه دچار نفخ شود، در حالی‌که فرد دیگر پس از خوردن پنج عدد از همان میوه هیچ احساس ناخوشایندی پیدا نکند. در نهایت انتخاب نوع رژیم غذایی پر فیبری که کم‌ترین عارضه را در فرد ایجاد کند کمی مشکل است.
برای حل این مشکل فرد باید منابع حاوی فیبر را یکی یکی امتحان کند تا بتواند متوجه میزان سازگاری آن با بدنش شود. مصرف فیبر باید با حجم کم شروع شود و هر یک تا دو هفته افزایش داده شود. هر گاه احساس نفخ رخ داد باید مقدار فیبر مصرفی کم شود و پس از رفع نفخ کم کم به میزان مصرفی قبلی باز گردانده شود. به طور کلی مقدار گاز تولیدی طی مصرف بلند مدت فیبر کاهش می‌یابد. در صورت پایدار باقی ماندن مشکل نفخ حتی با وجود تغییرات داده شده در حجم مصرفی، باید نوع فیبر عوض شود. سوربیتول یک قند طبیعی است که بسیار خوب هضم نمی‌شود و آب را به روده جذب می‌کند و همانند یک ملین اسمزی طبیعی عمل کرده و مدفوع را نرم می‌کند. برخی از میوه‌هایی که حاوی سوربیتول شامل سیب، زردآلو، انگور (کشمش)، هلو، گلابی، آلو، تمشک و توت فرنگی است. غلظت سوربیتول در میوه‌های خشک ده برابر بیشتر است. فرد مبتلا به دیابت باید مراقب باشد که از مصرف فیبرهای حاوی قند خودداری کند.

• مسهل روان‌کننده

مسهل روان‌کننده حاوی روغن‌های معدنی به صورت روغن ساده یا امولسیون است. روغن داخل روده و ذرات مدفوع باقی می‌ماند و احتمالاً از خروج آب از مدفوع جلوگیری می‌کند. این احتباس آب در مدفوع به نرم‌تر شدن آن کمک می‌کند. به طور کلی روغن معدنی تنها برای درمان کوتاه مدت یبوست تجویز می‌شود و باید از استفاده طولانی‌مدت آن به دلیل وجود عوارض جانبی خودداری کرد. روغن می‌تواند ویتامین‌های محلول در چربی را از روده جذب کند و در مصارف طولانی‌مدت ممکن است به کمبود این ویتامین‌ها منجر شود. روغن‌های معدنی ممکن است جذب برخی از داروها مانند وارفارین (کومادین) و قرص‌های ضد بارداری را نیز کاهش دهد.

• مسهل نرم‌کننده

مسهل نرم‌کننده مدفوع حاوی ترکیبی به نام دوکوزات، عامل مرطوب‌کننده است که باعث بهبود توانایی نفوذ آب در داخل روده و مخلوط شدن با مدفوع می‌شود. این افزایش میزان آب موجود در مدفوع آن را نرم می‌کند و در صورت مصرف مداوم در رفع یبوست مؤثر است. نرم‌کننده‌های مدفوع اغلب در طولانی‌مدت یبوست را درمان می‌کند و ممکن است یک هفته یا بیشتر زمان ببرد تا مؤثر واقع شود. در صورت بی‌تأثیر بودن، دوز مصرفی آن باید پس از یک تا دو هفته افزایش یابد. اگر چه دوکوزات عموماً بی‌خطر است، اما ممکن است جذب روغن‌های معدنی و برخی از داروها از روده را افزایش دهد. روغن‌های معدنی جذب شده در بافت‌های بدن مانند غدد لنفاوی و کبد جمع شده و باعث التهاب بافتی می‌شوند. بنابراین استفاده از مسهل نرم‌کننده همراه با روغن معدنی یا با داروهای تجویزی خاص توصیه نمی‌شود. مسهل نرم کننده معمولاً زمانی که نیاز به نرم کردن مدفوع و دفع مدفوع آسان‌تر به طور موقت (به عنوان مثال، پس از عمل جراحی قلب یا زایمان) وجود دارد، تجویز می‌شود. آن‌ها همچنین برای افراد مبتلا به بواسیر یا شقاق مقعد نیز استفاده می‌شوند.

• مسهل هیپراسمولار

مسهل هیپراسمولار به حفظ آب در روده بزرگ و نرم شدن مدفوع کمک می‌کند. رایج‌ترین مسهل‌ هیپراسمولار، لاکتولوز (پلی اتیلن گلیکول (میرالاکس)) است که تنها با نسخه پزشک در دسترس مردم قرار می‌گیرد. این مسهل برای استفاده طولانی مدت ایمن و با عوارض جانبی کمی همراه است. مسهل هیپراسمولار ممکن است توسط باکتریهای دستگاه گوارش هضم و گاز روده تولید کند که منجر به نفخ می‌شود. این اثر وابسته به دوز است در نتیجه می‌توان با کاهش دوز ملین از شدت عوارض کاست. در برخی از موارد، این گاز با گذشت زمان کاهش می یابد.

• مسهل شور

مسهل شور حاوی یون غیر قابل جذب مانند منیزیم، سولفات، فسفات و سیترات (به عنوان مثال، سیترات منیزیم، هیدروکسید منیزیم، فسفات سدیم) است. حضور این یون‌ها در روده بزرگ منجر به جذب و حفظ آب در روده و نرم شدن مدفوع می‌شود. منیزیم نیز ممکن است اثرات تحریکی خفیفی در عضلات کولون داشته باشد. منیزیم موجود در ملین‌های حاوی آن تا حدی از روده به بدن جذب می‌شود. البته منیزیم از بدن توسط کلیه‌ها دفع می‌گردد. بنابراین، افرادی با اختلال در عملکرد کلیه ممکن است نتوانند منیزیم اضافی حاصل از مصرف طولانی مدت مسهل‌های حاوی منیزیم را از بدن خارج کنند. مسهل شور در عرض چند ساعت عمل می کند. به طور کلی، مسهل شور قوی نباید به طور منظم استفاده شود. استفاده بیش از حد ممکن است فرد را دچار اسهال و در معرض کم‌آبی قرار دهد. خفیف‌ترین نوع ملین شور، شیر منیزی است که اغلب برای یبوست استفاده می‌شود. سولفات منیزیم یک ملین شور قوی‌تر است

• ملین‌های محرک

ملین‌های محرک باعث تحریک عضلات روده کوچک و بزرگ و حرکت محتویات آنها با سرعت بیشتری می‌شود. آن‌ها همچنین مقدار آب موجود در مدفوع را با افزایش ترشح فعال آب و یا کاهش بازجذب آب در روده بزرگ افزایش می‌دهند. مسهل‌های محرک شامل روغن کرچک، سنا است. ملین‌های محرک بسیار مؤثر هستند، اما آن‌ها می‌توانند منجر به اسهال شدید و در نتیجه کم‌‌آبی بدن و از دست دادن الکترولیت‌ها (به خصوص پتاسیم) شوند. آنها همچنین با احتمال بیشتری نسبت به انواع دیگر مسهل‌ها باعث دل درد می‌شوند. مصرف مزمن، ملین‌های محرک ممکن است به روده بزرگ آسیب برساند و یبوست را بدتر کند. بیزاکودیل ملین محرکی است که با اثرگذاری بر اعصاب روده بزرگ، عضلات آن را تحریک می‌کند و بر حرکت محتویات روده تأثیر می‌گذارد. آلو نیز حاوی یک محرک ملایم روده طبیعی است.

• تنقیه

تنقیه زمانی استفاده می‌شود که مدفوع سخت درون روده ماندگار شده است. انواع مختلفی از روش‌های تنقیه وجود دارد. معمولاً اجابت مزاج پس از انما بین چند دقیقه و یک ساعت رخ می‌دهد. تنقیه برای استفاده هر از گاهی نه به صورت منظم توصیه می‌شود. استفاده مکرر از تنقیه می تواند باعث اختلالات مایعات و الکترولیت در بدن شود. باید به این نکته توجه شود که تنقیه کف صابون به هیچ وجه توصیه نمی‌شود زیرا به طور جدی می‌تواند به راست روده آسیب برساند.

• شیاف

انواع مختلفی از شیاف‌ها مکانیزم عملی مشابه تنقیه دارند که نسبت به آن کم‌تهاجمی‌تر هستند. شیاف بیزاکودیل و شیاف گلیسیرین می توانند مقعد را برای دفع تحریک کنند. گذاشتن انگشت درون مقعد حین جاگذاری شیاف نیز می‌تواند حس اجابت مزاج فرد را بیدار کند.

• محصولات دارویی ترکیبی

بسیاری از محصولات و داروهای مسهل ترکیبی از دو یا چند ماده‌ی مسهل با هم هستند. به عنوان مثال، محصولات خوراکی ترکیبی سنا و پسیلیوم ، سنا و دوکوزات و سنا و گلیسیرین وجود دارد. یکی از این محصولات حتی ترکیبی از سه داروی مسهل سنا، دوکوزات و گلیسیرین است. این محصولات ممکن است مناسب و مؤثر باشند، اما آنها نیز حاوی ملین‌های محرکی هستند که به عملکرد طبیعی روده بزرگ آسیب می‌رسانند. پس داروهای ترکیبی نیز نباید در طولانی‌مدت مصرف شوند.

• لوبیپروستون

لوبیپروستون دارویی است که کانال کلرید را فعال می‌کند و باعث افزایش ترشح یون کلرید از سلول های مخاط روده به درون لومن روده می‌شود. سپس به دنبال یون‌های کلرید، یون‌های سدیم و آب به داخل لومن روده حرکت می‌کنند و باعث نرمی مدفوع می‌شوند. این دارو در سال ۲۰۰۶ با دوز ۲۴ میکروگرم دو بار در روز برای مصارف زنان و مردان بالای ۱۸ سال مبتلا به یبوست مزمن مورد تأیید سازمان غذا و دارو قرار گرفت. لوبیپروستون باعث افزایش حرکات روده ، بهبود قوام مدفوع و کاهش زور زدن حین اجابت مزاج می‌شود. در یک مطالعه بالینی رایج‌ترین اثر جانبی آن تهوع خفیف تا متوسط در ۳۲ درصد از بیماران تحت درمان با لوبیپروستون در مقایسه با ۳ درصد از گروه شاهد بوده است.

• لیناکتولاید

لیناکتولاید یک داروی خوراکی است که از روده جذب نمی شود. این دارو سلول‌های پوششی روده‌ی کوچک را به ترشح مایع به داخل روده تحریک می‌کند. افزایش ترشح مایعات منجر به افزایش تعداد حرکات روده می‌شود. علاوه بر این، درد شکمی ناشی از سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر همراه با یبوست را نیز کاهش می‌دهد. اگرچه بهبود درد ممکن است به دلیل بهبود یبوست باشد. همچنین این دارو با کاهش حساسیت اعصاب روده نیز می‌تواند به کنترل درد کمک کند. میزان اثربخشی لیناکتولاید در دوز متوسط، مطلوب است. در یک مطالعه بیش از ۵۰ در صد موارد به این دارو پاسخ مثبت دادند. تنها عارضه‌ی جانبی شایع آن اسهال است. باید از مصرف این دارو به دلیل خطر مرگ در کودکان و نوجوانان تا سن ۱۷ سالگی اجتناب شود.

• کلشی‌سین

کلشی‌سین ماده‌ی مخدری است که طی چندین دهه برای درمان نقرس استفاده شده است. اغلب بیمارانی که از این دارو مصرف کردن دچار نرمی مدفوع شده‌اند. همچنین اثبات شده است که کلشی‌سین برای از بین بردن یبوست در بیماران بدون نقرس نیز مؤثر است.

• میزوپروسترول

میزوپروسترول (سایتوتک) در درجه اول برای جلوگیری از زخم معده ناشی از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن استفاده می‌شود. اسهال از عوارض جانبی آن محسوب می‌شود. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که میزوپروستول در درمان کوتاه‌مدت یبوست مؤثر است. میزوپروستول گران است و میزان تأثیر آن در استفاده طولانی‌مدت نامشخص است، بنابراین هنوز در درمان یبوست جایگاه مشخصی ندارد.

• اورلیستات

اورلیستات (زنیکال) دارویی است که در درجه اول برای کاهش وزن استفاده می‌شود. با مسدود کردن مسیر فعالیت آنزیم‌های موظف به هضم چربی در روده در کاهش وزن اثر می‌گذارد. در واقع چربی هضم نشده توسط بدن جذب نمی‌شود و توسط باکتری‌های موجود در روده هضم شده و باعث افزایش ترشح آب یا تحریک عضلات روده می‌شود. این دارو در حال حاضر فقط برای درمان یبوست در افراد دارای اضافه وزن استفاده می‌شود.

• بازتوانی کنترل ماهیچه‌های کف لگن

افرادی که به دلیل اختلال در عملکرد عضلات کف لگن دچار مشکل در دفع و یبوست شده‌اند نیز باید تحت روان‌درمانی و بازتوانی کنترل عضلات کف لگن با تمرینات خاص قرار گیرند. بسیاری از عضلات کف لگن و اطراف مقعد و راست‌روده دارای درجاتی از کنترل ارادی هستند. بنابراین، آموزش می‌تواند بیماران مبتلا به اختلال کف لگن کمک کند تا عضلات خود را بیشتر و بهتر در حین اجابت مزاج کنترل کنند. در طول آموزش می‌توان با ورود یک لوله‌ی باریک فشارسنج از طریق مقعد به راست روده میزان فشار را در هر بار انقباض ارادی فرد اندازه‌گیری کرد و با بررسی الگوی ثبت شده به فرد در کنترل انقباض و انبساط عضلات کف لگن کمک کرد.

• ورزش

افرادی که زندگی بی‌تحرکی دارند، غالباً بیشتر از افرادی که فعال هستند به یبوست دچار می‌شوند. با این وجود، مطالعات محدودی نشان داده که ورزش در رفع یبوست و تحریک حرکات روده تأثیر چندانی ندارد و فقط به منظور فواید دیگر آن در حفظ سلامتی توصیه می‌شود و نمی‌توان از آن به عنوان یک خط درمانی یبوست به تنهایی بهره برد.

• جراحی

در افراد مبتلا به یبوستی که با توجه به بیماری‌های روده بزرگ به درمان دارویی پاسخ نمی‌دهد، جراحی درمان نهایی است. در طول عمل جراحی، بسیاری از قسمت‌های روده‌ی بزرگ، به جز راست‌روده برداشته می‌شود و سپس قسمت انتهایی روده کوچک به باقی‌مانده‌ی روده‌ی بزرگ و مقعد متصل می‌شود.

• جریان برق

یک روش نوین دیگر برای درمان یبوست با کمک جریان برق در روده‌ی بزرگ در حال مطالعه و بررسی است که با استفاده از الکترودهای کاشته شده در دیواره‌ی عضلانی روده بزرگ انجام می‌شود. الکترودهای به یک منبع تولید برق متصل هستند که اعصاب روده را تحریک و آن را وادار به حرکت می‌کنند. البته، تحریک پوست ناحیه‌ی خاجی نیز می‌تواند به تحریک اعصاب روده‌ی بزرگ کمک کند.

عوارض یبوست

در صورت بی‌توجهی به درمان یبوست و سازگار شدن با آن فرد در معرض بیماری‌ها و مشکلات جدی‌تری قرار می‌گیرد. عوارض جدی بیشتر در یبوست‌های مزمن و شدید و رها شده دیده می‌شود که حتی می‌تواند تهدیدکننده زندگی فرد باشد. با این حال برای پیشگیری از اختلالات احتمالی بعدی هر نوع یبوستی از حاد تا مزمن باید به سرعت تحت بررسی و درمان قرار گیرد. عوارض احتمالی عبارتند از:

• نفخ: نفخ و درد شدید، معمولاً در سمت چپ و پایین شکم احساس می‌شود. در هنگام یبوست گازی که به صورت طبیعی توسط باکتری‌های روده از مدفوع تولید می‌شود درون روده جمع می‌شود و درد ایجاد می‌کند. به دلیل وجود مدفوع سفت و سخت بر سر راه خروجی روده، این گازها نمی‌توانند خارج شوند. اتساع شکم در محل تجمع گاز قابل لمس است.

• تنبلی کولون: وجود مدفوع برای مدت‌زمان طولانی درون روده‌ی بزرگ را تنبل می‌کند و پاسخ طبیعی حرکت روده و لوله‌ی گوارشی را به ورود غذا تضعیف می‌کند. حتی مسهل‌ها نیز در ظاهر فرد را از یبوست رها می‌کنند و در طولانی مدت با ایجاد اختلال در فعالیت طبیعی روده منجر به تشدید یبوست در فرد می‌شوند.

• مدفوع نهفته: گاهی اوقات به دنبال یک یبوست شدید در بیماران بستری یا مصرف‌کنندگان مواد مخدر و متادون مدفوعی به سختی چوب ایجاد می‌شود که فرد قادر به تخلیه آن نخواهد بود. مصرف مقدار زیادی غلات و حبوبات بدون نوشیدن مایعات به اندازه کافی نیز ممکن است چنین مدفوعی به وجود آورد. دل درد شدید، تهوع، نبض و تنفس سریع، تب، اضطراب و نیاز مکرر به دفع ادرار از علایم اصلی آن است. این توده سخت با لمس عمقی در قسمت سمت چپ پایینی شکم احساس می‌شود. گاهی اوقات امکان خروج مدفوع خشک شده با انگشت وجود دارد، اما ممکن است علاوه بر دارودرمانی نیاز به خارج کردن آن تحت بیهوشی موضعی یا عمومی باشد.

• پرولاپس یا بیرون‌زدگی رکتوم: در پرولاپس رکتوم بخشی از راست‌روده از سوراخ مقعد بیرون می‌زند. این حالت معمولاً در افراد مسن با یبوست مزمن در طول حرکات روده و زمانی‌که عضلات کف لگن تحت فشار هستند رخ می‌دهد. مسهل حجم‌دهنده یا نرم‌کننده‌های مدفوع ممکن است به جلوگیری از تشدید پرولاپس کمک کنند، اما گاهی اوقات عمل جراحی لازم است.

• • رکتوسل: رکتوسل عمدتاً در زنان پس از یائسگی به صورت برآمده شدن راست‌روده به سمت جلو و واژن رخ می‌دهد. البته پس از زایمان طبیعی دشوار و یا بلند کردن اجسام سنگین نیز اتفاق می‌افتد. مدفوع ممکن است درون این برآمدگی به دام افتد. پزشک می‌تواند این برآمدگی را در طی یک معاینه واژن و رکتوم تشخیص دهد. تمرینات کگل ممکن است در موارد خفیف به تقویت عضلات کف لگن کمک کند ولی در رکتوسل بیرون زده از واژن، جراحی لازم است.

• شقاق مقعد: شقاق مقعد به صورت ترک مخاط مقعد در حین عبور مدفوع بزرگ و سخت رخ می‌دهد. پس از ایجاد ترک، فرد درد شدیدی را برای مدت چند ساعت احساس می‌کند که ممکن است همراه با خونریزی مقعدی برای چندین هفته باشد. حمام نشسته‌ی آب گرم برای ۱۰ الی۲۰ دقیقه چند بار در روز، نرم‌کننده‌های مدفوع و کرم ضد درد موضعی در تسکین آن مؤثر است اما گاهی به دلیل آسیب دریچه‌ی مقعدی حین اجابت مزاج‌های دشوار نیاز به جراحی پیدا می‌کند. اطلاعات بیشتر در مقاله‌ها‌ی مربوط به بیماری شقاق یا فیشر مقعدی

• هموروئید: بیماری بواسیر یا هموروئید تورم و التهاب عروق ناحیه‌ی مقعدی است که به علت زور زدن بیش از حد حین اجابت‌ مزاج مشکل در انواع مختلفی به وجود می‌آید و از عوارض شایع یبوست مزمن است. درمان آن شامل رژیم غذایی غنی از فیبر و مایعات، فعالیت بدنی، حمام نشسته‌ی آب گرم، داروهای ضد هموروئیدی و کرم ضد درد است ولی در مراحل پیشرفته چاره‌ای جز جراحی ندارد. اطلاعات بیشتر در مقاله‌های مربوط به هموروئید یا بواسیر

• عوارض غیر روده‌ای: بی‌اختیاری ادرار، عفونت و تخلیه‌ی ناکامل ادرار اغلب با یبوست‌هایی که در آن راست‌روده پر از مدفوع سفت است رخ می‌دهد. همچنین زور زدن‌های بیش از حد ممکن است منجر به آغاز یک حمله قلبی یا سکته شود. نگه داشتن نفس حین زور زدن با افزایش فشار حفره‌ی قفسه سینه، از بازگشت خون‌ موجود در عروق به قلب جلوگیری کرده و پس از آزاد کردن نفس با فشار به سمت قلب حرکت می‌کند و باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. مدت کوتاهی پس از آن، ضربان قلب ناخودآگاه کند می‌شود و بدین صورت فرد آسیب‌پذیر را مستعد حمله قلبی می‌کند. توسط همین مکانیزم، مغز را نیز در معرض سکته مغزی یا حمله ایسکمی گذرا قرار می‌دهد. این دو مورد دو علت نادر مرگ هستند که «مرگ توالت» نامیده می‌شود.

• تضعیف سیستم ایمنی بدن: یبوست، سیستم ایمنی بدن فرد را تضعیف می‌کند. در نتیجه فرد بیشتر مستعد ابتلا به سرماخوردگی و بیماری های دیگر می‌شود. در نهایت، فشار زیادی به سایر اندام‌های دفعی حیاتی مانند غدد لنفاوی، پوست، کبد، کلیه و ریه وارد می‌گردد.

سایر عوارض یبوست شامل چاقی، خستگی، نوسانات خلقی، اختلالات خواب، تب روماتیسمی، احساس سستی و بیحالی، مشکلات کیسه صفرا، فتق، واریس، ورم مفاصل، آپاندیسیت و در نهایت سرطان روده بزرگ است.

نوشته یبوست، تشخیص، علت و اقدامات خانگی برای کنترل و درمان آن اولین بار در ایران کلینیک پدیدار شد.